گزارش تحلیلی خبری آریا؛
رفع مشکلات معلولان در کمتر از یک ماه چگونه ممکن است؟

سیدفرهاد حسینی/دبیر اجتماعی خبرگزاری آریا

رئیس سازمان بهزیستی کشور مدعی شده است مشکلات معلولان باید به سرعت رسیدگی شود و سازمان بهزیستی سعی می‌کند در کمتر از یک ماه مشکلات این افراد را برطرف کند.
همچنین همایون هاشمی رئیس سازمان بهزیستی در گردهمایی 3 هزار نفری معلولان در بوستان هنرمندان بر این نکته تاکید کرده است که بهزیستی متولی خدمت‌رسانی به معلولان است و در این بخش سعی خواهد کرد با استفاده از کمک‌های دولتی و همچنین استفاده از ظرفیت‌های موجود مشکلات معلولان در بخش‌های مختلف از جمله حمل و نقل، سوخت، مستمری، اشتغال و مسکن را برطرف کند.
وی ایجاد اشتغال و ساخت مسکن را از برنامه‌های اصلی سازمان بهزیستی در سال جاری عنوان کرده و لازمه آن را تعامل دستگاهها و سازمان‌های مختلف دانسته ولی باید دید که آیا این ادعا قابل انجام است یا فقط در حد یک شعار در میان معلولان برای دلخوشی آنان خواهد بود.
به گزارش خبرنگار آریا با توجه به اینکه معلولان در کشور با مشکلات متعددی از جمله عدم دریافت مستمری، مسکن، اشتغال، سوخت، عدم تأمین هزینه‌های دارو، عدم مناسب‌سازی معابر و اماکن دولتی و همچنین مشکلات بیمه تکمیلی دست و پنجه نرم می کنند و همواره به دنبال دریافت حق قانونی خود از جامعه هستند که چیز زیادی نیست و بر اساس قانون جامع حمایت از حقوق معلولین که به بندهای آن در این نوشتار می پردازیم فقط حقوق قانونی خود را می خواهند اما آیا تحقق آن امکانپذیر خواهد بود یا خیر؟
قبل از مواد قانون جامع حمایت از حقوق معلولین تعریفی کوتاه از معلول و دامنه معلولیت و تعداد معلولان در کشور می پردازیم:
تعریف معلولیت
معلولیت، به ناتوانی در انجام تمام یا قسمتی از فعالیتهای عادی زندگی فردی یا اجتماعی به علت وجود نقصی مادرزادی یا اکتسابی، در قوای جسمانی یا روانی اطلاق می شود و فردی که اینگونه باشد را معلول می نامند.

انواع معلولیتها
1. معلولیتهای جسمی که شامل معلولیتهای حواسی مانند نابینایی و ناشنوایی؛ معلولیتهای حرکتی شامل انواع نقص عضوها، ضایعات نخاعی و ناهنجاریهای مربوط به اسکلت و عضلات و معلولیت احشای داخلی شامل ناهنجاریهای قلبی ـ عروقی، تنفسی، کلیوی و غیره است.
2. معلولیت ذهنی که شامل عقب ماندگی ذهنی و بیماری روانی است.
علل معلولیتها به چند دسته تقسیم می شوند؟
1. معلولیتهای اکتسابی که در اثر تصادفات، حوادث یا بلاهای طبیعی، جنگ، آتش سوزی، مسمویتها و یا بیماریهای مزمن و عوارض ناشی از آنها، فرد ممکن است دچار این معلولیت گردد.
2. معلولیتهای مادرزادی که به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند؛ قسم اول عوامل دوران بارداری؛ نظیر عوامل ژنتیکی، سوء تغذیه مادر، سن بالای مادر، رعایت نکردن بهداشت دوران بارداری، اشعه، دارو، بیماری مادر، استعمال دخانیات و بخش دوم عوامل هنگام زایمان؛ زایمان مشکل و طولانی، زایمانهای غیربهداشتی، ضربات وارده به نوزاد هنگام تولد است.
انواع معلولیت
در این راستا دامنه معلولیت ها نیز متفاوت است به گونه‌ای که برخی ها معلولیت بصری دارند یعنی کورند، ضعف در بینائی دارند، در شناخت رنگ‌ها وامانده، چشمشان نزدیک‌بین، دروبین، استیگمات است.
بعضی هم معلولیت شنوائی دارند، کرند، ضعف در شنوائی دارند، صدا در گوششان سوت می‌زند.
عده ای معلولیت در خواندن و نوشتن دارند بخاطرعدم هماهنگی دست و چشم و یا ... و برخی هم معلولیت در احساس و ادراک دارند در شناخت قیافه‌ها و چهره‌ها وامانده‌اند. بعضی افراد معلولیت در گویائی دارند، لکنت دارند در شناخت قیافه‌ها و چهره‌ها وامانده‌اند. تعدادی از افراد هم معلولیت در حرکت دارند مخصوصاً حرکت‌های هماهنگ در اعضاء بدن، دست و چشم و بعضی افراد نیز معلولیت در قد و شکل دارند، کوتاه‌قدند، رشد کافی ندارند و یا غول پیکرند.برخی از اینان ممکن است بر حرکات بدن مسلط نباشند، و به علت نقص مادرزادی بصورت عجیب و غریب راه می‌روند.
برخی هم ممکن است اختلالشان حرکتی باشد به این صورت که در حرکت انطباقی، غیر انطباقی و وضعیتی، وضع آنها غیرعادی است. مشکل ‌بیان، واکنش و دشواری در کنترل دارند. دستشان می‌لرزد، نمی‌توانند درست بنویسند و یا درست راه بروند و این امر خود موجد مشکلات در زندگی است به طوری که زمینه را برای نابسامانی در زندگی و رفتار فراهم می‌سازد.
با شرایط موجود، ملموس است که فرد معلول با احساس نقص در خود در جامعه کنونی و شرایط حاکم بر آن اصلاً و ابداً خوشحال نیست، از روابط اجتماعی لذت نمی‌برد، و با وجود کاستی های زیاد در اجتماع برای راحتی او و استفاده از حداقل حقوق معلولان مشکلات متعددی فراروی خود دارد و رنج می برد.
بر اساس برخی آمار منتشره در کشور و یک بررسی ریز آمار معلولان به شرح ذیل است زیر است:
ردیف عنوان معلولیت درصد معلولیت در جمعیت
معلول ذهنی یا عقب‌ماندگی ذهنی 3/2 درصد
افراد تیزهوش و نابغه و باهوش بالاتر از حد متوسط و عادی 2 درصد
مبتلایان به کری و سنگینی گوش حدود 6دهم درصد
معلولان گفتاری بهمه اشکالش از لکنت‌زبان، لالی، نوک‌زبانی 5/3 درصد
معلولان بینائی بهمه اشکالش از نابینائی، کوربینی، یک دهم درصد
فلج‌ها و معلولان حرکتی بهمه اشکالش 8دهم درصد
معلولان رفتاری با همه شاخه‌ها و انشعاباتش 2درصد

آمار معلولان تا سال 1404
در حالی که روز به روز بر مشکلات فراروی معلولان در کشور افزوده می شود و به گفته سرپرست معاونت توانبخشی و پیشگیری از معلولیت های سازمان بهزیستی ضمن اینکه تا سال 1404 جمعیت کشور به بیش از 94 میلیون نفر می رسد، آمار معلولان نیز به 5 میلیون و 700 هزار نفر افزایش خواهد یافت و صد البته باید مسئولین به فکر راهکارهای اساسی و جهادی برای رفع مشکلات معلولان جامعه باشند.
در راستای مشکلات فراروی معلولان نیز باید گفت در خصوص مهمترین مشکلات معلولان در کشورمان از سوی مدیریت سنجش افکار مرکز پژوهش، سنجش و اسناد دفتر رییس جمهور مهمترین مشکلات معلولان کشور بررسی شده است . بر اساس این بررسی، نگرش منفی به معلولان، اشتغال ، فقدان ضمانت های اجرایی برای قوانین مرتبط با معلولان از مهمترین مشکلات شمرده می شود .
در این گزارش وضعیت معلولان کشور و مهمترین مسایل و مشکلات آنان را مورد بررسی قرار گرفته و بر اساس آن در حال حاضر بنابر اعلام نهادهای رسمی جهانی حدود 10 درصد از جمعیت جهان به نوعی از معلولیت برخوردارند که بیشتر آنها در کشورهای کمتر توسعه یافته هستند. در ایران بر اساس آمارهای اعلام شده نزدیک به سه میلیون معلول وجود دارد که با توجه به روند رو به رشد آن پیش بینی شده است؛ این رقم در سال 1404 به نزدیک 6 میلیون نفر برسد.
در بخشی دیگر از این گزارش به مهمترین مشکلات جامعه معلولان کشور اشاره شده و بر اساس این بررسی، نگرش منفی به معلولان، اشتغال ، فقدان ضمانت های اجرایی برای قوانین مرتبط با معلولان، موازی کاری و تعدد سازمانهای ارائه دهنده خدمات به معلولان، عدم نگرش علمی و سیستمی به مسائل معلولان ، موانع کالبدی و فرهنگی و ... از مهمترین مشکلات معلولان هستند.

با اشاره به موارد مذکور باید دید آیا قانون در کشور دچار نقص بوده و یا مجریان قانون کوتاهی کرده اند و یا بستر اجرای آن در جامعه فراهم نیست. با بررسی قانون جامع حمایت از حقوق معلولین به پاسخ این سئوالات پی خواهیم برد.
قانون جامع حمایت از حقوق معلولین
بر اساس ماده 1 این قانون دولت موظف است زمینه های لازم را برای تأمین حقوق معلولین، فراهم و حمایت های لازم را از آنها به عمل آورد و منظور از معلول در این قانون به افرادی اطلاق می گردد که به تشخیص کمسیون پزشکی سازمان بهزیستی بر اثر ضایعه جسمی، ذهنی، روانی یا توأم؛ اختلال مستمر و قابل توجهی در سلامت و کارآیی عمومی وی ایجاد گردد، به طوری که موجب کاهش استقلال فرد در زمینه های اجتماعی و اقتصادی شود.
مناسب سازی معابر برای معلولان چقدر اجرایی شده است؟
بر اساس ماده 2 قانون جامع حمایت از حقوق معلولین کلیه وزارتخانه ها، سازمان ها و مؤسسات و شرکت های دولتی و نهادهای عمومی و انقلابی موظفند در طراحی، تولید و احداث ساختمان ها و اماکن عمومی و معابر و وسایل خدماتی به نحوی عمل نماید که امکان دسترسی و بهره مندی از آنها برای معلولان همچون افراد عادی فراهم نماید و این در حالی است که کلیه معلولان در ابتدایی ترین درد دلهای خود از عدم تحقق این امر گلایه مند هستند.
علاوه بر آن وزارتخانه ها، سازمان ها و مؤسسات و شرکت های دولتی و نهادهای عمومی و انقلابی موظفند جهت دسترسی و بهره مندی معلولان، ساختمان ها و اماکن عمومی، ورزشی و تفریحی، معابر و وسایل خدماتی موجود را در چهارچوب بودجه های مصوب سالانه خود مناسب سازی نمایند. آیا شهرداری این قانون را بطور کامل اجرا می کند؟
شهرداری ها موظفند از صدور پروانه احداث و یا پایان کار برای آن تعداد از ساختمان ها و اماکن عمومی و معابری که استانداردهای تخصصی مربوط به معلولین را رعایت نکرده باشند خودداری نمایند که با نگاهی سطحی به اماکن و ساختمانها در کلانشهر تهران و سایر شهرها متوجه ضعف در اجرای این ماده نیز خواهیم شد.
برنامه های مهمی که چرخ اجرای آن لنگ می زند؛
همچنین در راستای ارائه خدمات به معلولان سازمان بهزیستی کشور موظف است در چارچوب اعتبارات مصوب در قوانین بودجه سالانه اقدامات ذیل را به عمل آورد:
الف- تأمین خدمات توانبخشی، حمایتی، آموزشی و حرفه آموزی مورد نیاز معلولان با مشارکت خانواده های معلولان و همکاری بخش غیردولتی (خصوصی، تعاونی، خیریه) و پرداخت یارانه (کمک هزینه) به مراکز غیردولتی و خانواده ها.
ب- گسترش مراکز خاص نگهداری، آموزشی و توانبخشی معلولان واجد شرایط (معلولان نیازمند، معلولان بی سرپرست، معلولان مجهول الهویه، معلولان با ناهنجاریهای رفتاری) با همکاری بخش غیردولتی و پرداخت تسهیلات اعتباری و یارانه (کمک هزینه) به آنها.
ج- تأمین و تحویل وسایل کمک توانبخشی مورد نیاز افراد معلول.
د-گسترش کارگاه های آموزشی، حمایتی و تولیدی معلولان و ارائه خدمات توانبخشی حرفه ای به معلولان جهت توانمندسازی آنان.
البته اقدامات سازمان بهزیستی را نباید نادیده گرفت اما اظهارات معلولان در جامعه همواره عدم رضایتمندی آنان را عنوان می کند که باید ریشه آن را در عدم تحقق موارد فوق دانست.
استفاده از مترو، هواپیما و قطار نیم بهاء برای معلولان
ماده 4 قانون جامع حمایت از حقوق معلولین عنوان می کند که معلولان می توانند در استفاده از امکانات ورزشی، تفریحی، فرهنگی و وسایل حمل و نقل دولتی (مترو، هواپیما، قطار) از تسهیلات نیم بهاء بهره مند گردند.
در این مورد باید گفت در استفاده از مترو که افراد عادی و حتی ورزشکار قوی هیکل هم دچار مشکلات فراوانی می شوند، آیا جا برای استفاده معلولان باقی می ماند یا خیر ؟ وبا توجه به اینکه همواره دعوای میان دولت و شهرداری در عدم ارائه یارانه حمل و نقل عمومی نقل محافل است معلولان چه انتظاری می توانند داشته باشند و وضعیت هواپیما و قطار هم ایضاً با مشکلات مشابه و شاید بدتر از آن.
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تربیت و بدنی و شهرداری ها در این قانون موظف شده اند تا کتابخانه، اماکن ورزشی، پارک و اماکن تفریحی خود را به نحوی احداث و تجهیز نمایند که امکان بهره مندی معلولان فراهم گردد که این هم چنگی به دل نمی زند.
بر اساس ماده 5 این قانون افراد تحت سرپرستی معلولان با معرفی سازمان بهزیستی کشور تحت پوشش بیمه خدمات درمانی و معلولان تحت پوشش بیمه خدمات درمانی و بیمه مکمل درمانی قرار می گیرند اما معلولان همواره بر وجود مشکلات بیمه ای اذعان دارند.
بر اساس ماده 6 قانون یکی از فرزندان اولیایی که خود ناتوان و معلول بوده (هر دو یا یکی از آنها معلول باشد) و یا حداقل دو نفر از فرزندان آنها ناتوان و معلول باشد از انجام خدمت وظیفه عمومی معاف می گردد و با وجود تبصره ای همسرانی که زن ناتوان و معلول خود را سرپرستی می نمایند مادامی که سرپرستی همسر ناتوان و معلول را بر عهده داشته باشند نیز از انجام خدمت وظیفه عمومی معاف می گردند که البته این مورد را سازمان نظام وظیفه محقق می سازد.
ماده ای که معلولان همیشه از آن گلایه دارند
اما بر اساس ماده 7 این قانون که همواره در اجرا دچار مشکل بوده و معلولان همواره از اجرای آن در سازمانها و نهادهای مختلف گلایه دارند ؛ دولت موظف است جهت ایجاد فرصت های شغلی برای افراد معلول تسهیلات ذیل را فراهم نماید:
الف- اختصاص حداقل سه درصد (3%) از مجوزهای استخدامی (رسمی، پیمانی، کارگری) دستگاه های دولتی و عمومی اعم از وزارتخانه ها، سازمان ها، مؤسسات، شرکت ها و نهادهای عمومی و انقلابی و دیگر دستگاه هایی که از بودجه عمومی کشور استفاده می نمایند به افراد معلول واجد شرایط.
ب- تأمین حق بیمه سهم کارفرما توسط سازمان بهزیستی کشور و پرداخت آن به کارفرمایانی که افراد معلول را به کار می گیرند.
ج- پرداخت تسهیلات اعتباری به واحدهای تولیدی، خدماتی، عمرانی، و صنفی و کارگاه های تولیدی حمایتی در مقابل اشتغال افراد معلول به میزانی که در قوانین بودجه سالانه مشخص می گردد.
د-پرداخت تسهیلات اعتباری خود اشتغالی (وجوه اداره شده) به افراد معلول به میزانی که در قوانین بودجه سالانه مشخص می گردد.
ه- پرداخت تسهیلات اعتباری (وجوه اداره شده) جهت احداث واحدهای تولیدی و خدماتی اشتغالزا به شرکت های و مؤسساتی که بیش از شصت درصد (60%) سهام و سرمایه آنها متعلق به افراد معلول است.
و- اختصاص حداقل شصت درصد (60%) از پست های سازمانی تلفنچی (اپراتور تلفن) دستگاه ها، شرکت های دولتی و نهادهای عمومی به افراد نابینا و کم بینا و معلولان جسمی، حرکتی.
ز- اختصاص حداقل شصت درصد (60%) از پست های سازمانی متصدی دفتری و ماشین نویسی دستگاه ها، شرکت ها و نهادهای عمومی به معلولین جسمی، حرکتی.
در این راستا سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور موظف است آموزش های لازم فنی و حرفه ای را متناسب با بازار کار برای معلولان به صورت رایگان و تلفیقی تأمین نماید.
و همچنین بر اساس ماده 8 این قانون معلولان نیازمند واجد شرایط در سنین مختلف می توانند با معرفی سازمان بهزیستی کشور از آموزش رایگان در واحد های آموزشی تابعه وزارتخانه های آموزش و پرورش، علوم تحقیقات و فناوری، بهداشت درمان و آموزش پزشکی و دیگر دستگاه های دولتی و نیز دانشگاه آزاد اسلامی بهره مند گردند.
حال آیا تمام موارد مذکور یا حتی بخشی از آن اجرا شده است؟
ارائه تسهیلات مختلف برای مسکن معلولان
ماده 9 قانون مذکور آورده است که وزارت مسکن و شهرسازی، بانک مسکن و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی موظفند حداقل ده درصد (10%) از واحدهای مسکونی احداثی استجاری و ارزان قیمت خود را به معلولان نیازمند فاقد مسکن اختصاص داده و با معرفی سازمان بهزیستی کشور در اختیار آنان قرار دهند و سیستم بانکی کشور نیز مکلف است، تسهیلات اعتباری یارانه دار مورد نیاز احداث و خرید مسکن معلولان را تأمین و به معلولان یا تعاونی های آنها و یا مؤسسات خیریه ای که برای معلولان، مسکن احداث می نمایند پرداخت کند.
همچنین سازمان ملی زمین و مسکن نیز موظف است زمین مورد نیاز احداث واحد های مسکونی افراد معلول فاقد مسکن را به نرخ کارشناسی تهیه و در اختیار افراد مذکور و یا تعاونی ها و مؤسسات خیریه ای که برای آنان مسکن احداث می نمایند قرار دهد.
در این راستا معلولان از پرداخت هزینه های صدور پروانه ساختمانی، آماده سازی زمین و عوارض نوسازی معاف می گردند که شهرداری این را اعمال می کند.
سازمان بهزیستی کشور موظف است در قالب اعتبارات مصوب خود در قوانین بودجه سالانه و کمک های یارانه ای اشخاص حقیقی و حقوقی نسبت به احداث واحد های مسکونی برای معلولان و مددجویان اقدام نماید.
یک کوتاهی بزرگ از سوی رسانه ملی
بر اساس ماده 12 قانون جامع حمایت از حقوق معلولین ،سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران موظف است حداقل دو ساعت از برنامه های خود را هر هفته در زمان مناسب به برنامه های سازمان بهزیستی کشور و آشنایی مردم با توانمندی های معلولین اختصاص دهد که دریغ از چند دقیقه در ماه و این زمانی بسیار ناراحت کننده می شود که حتی در روز منتسب به معلولین هم انگونه که شایسته است اقدامی صورت نگیرد.

همچنین به منظور کمک به اشتغال معلولان و مددجویان، رئیس سازمان بهزیستی کشور مجاز است در جلسات شورای عالی اشتغال شرکت نماید که باید دید رئیس سازمان بهزیستی در این جلسه شرکت می کند یا اصلا به این جلسه خوانده می شود، یا اگر هم شرکت دارند چه اندازه در رفع مشکلات معلولین موثر واقع شده است؟
تامین اعتبار مورد نیاز اجرای قانون جامع حمایت از حقوق معلولین
بر اساس ماده 16قانون جامع حمایت از حقوق معلولین اعتبار مورد نیاز اجرای این قانون از محل منابع زیر تأمین می گردد:
1. از محل اعتباراتی که دستگاه ها و نهادها حسب وظایف قانونی در قوانین بودجه سالانه منظور می نمایند.
2. از محل اعتباراتی هزینه ای و تملک سرمایه ای سازمان بهزیستی کشور که تا کنون از محل اعتبارات مذکور خدمات لازم را به معلولان ارئه می داده است.
3. از محل وجوه واصله از اجرای طرح هدفمند کردن یارانه ها در کشور.
ادعای رفع مشکلات شعار یا عمل؟
حال با مروری دوباره مواد بررسی شده از این قانون مشاهده می شود که فقط دو الی سه موضوع به صورت نصفه نیمه اجرا می شود و مابقی هنوز خاک می خورد و این در حالی است که رئیس سازمان بهزیستی کشور در گردهمایی 3 هزار نفری معلولان مدعی می شود که در کمتر از یک ماه مشکلات معلولان برطرف خواهد شد و جالب تر از همه آن است که در تبصره 2 ماده 16 قانون جامع حمایت از حقوق معلولین آمده است که آن تعداد و یا بخشی از مواد این قانون که نیاز به اعتبار جدید داشته باشد مادامی که اعتبار لازم از محل منابع مذکور در این ماده تأمین نگردد، اجرا نخواهد شد.
همچنین با توجه به اینکه همواره مشکل اصلی عدم اجرای برنامه ها در سازمانها عدم تامین اعتبار لازم بوده است ، باید به آقای رئیس سازمان بهزیستی عرض کرد که آیا واقعاً می شود در کمتر از یک ماه مشکلات جامعه معلولین را رفع کرد؟ آیا این شعار بوده است یا با برنامه ریزی دقیق و داشتن قدرت اجرایی قوی و هماهنگی لازم با دستگاههای ذیربط و اعتبارات لازم این ادعا اظهار شده است.
به هر حال امید که این مشکلات نه در یک ماه بلکه در یک سال مرتفع شود تا دیگر معلولی ناراضی از وضع جامعه و امکانات مورد نیاز آنان مشاهده نکنیم و بتوانیم با حمایت های لازم از این قشر با داشتن استعدادهای درخشانی که در آنان سراغ داریم افتخارات بیشتری را برای کشور عزیزمان کسب کنیم.

منبع : خبرگزاری آریا