ازدواج معلولان و سدهایی که باید شکسته شود

نویسنده: نیره سادات حسینی

یک روز صدایم کردند تا به دفتر مددکاری آسایشگاه مراجعه کنم. دختر خانم جوانی می خواست با من صحبت کند. او من را برای ازدواج انتخاب کرده بود ولی جوابم منفی بود وقتی به من گفت: «من نذر کردم با شما ازدواج کنم»، دلیلم را که پرسید، گفتم اصل نگاه شما به ازدواج درست نیست با هر کسی که بخواهید ازدواج کنید.

اطلاعات ناکافی: منشاء مشکلات
متولد ۶۳ است، دیپلم گرافیک دارد. ظاهراً تنها مشکلش این است که به خاطر وضعیت پاهایش، راه رفتن متفاوتی دارد، یک جوان شاداب و هنرمند. وقتی از او می خواهم درباره مسائل ازدواج معلولان کمی برایم صحبت کند، همین خاطره را تعریف می کند و می گوید به آن خانم پاسخ منفی دادم و از دفتر آمدم بیرون ولی دوستان معلولی در آسایشگاه معلولان دارم که با هم آشنا شدیم، زوج هایی هستند که ۷ سال است در دوران عقد به سر می برند ولی با همه وعده هایی که مسئولان داده اند مثل مناسب سازی منازل و وام ازدواج، هنوز نتوانسته اند زندگی مشترک و مستقل خود را شروع کنند. دیدگاه خانواده اش را درباره ازدواج خودش می پرسم، با تأسف سری تکان می دهد و می گوید: خانواده ام می گویند، فردی که برای ازدواج انتخاب می کنی، ویلچری نباشد، آن ها هم مثل بسیاری از مردم اطلاعات کافی ندارند و عمده مشکلات ما معلولان هم کافی نبودن اطلاعات مردم است. من زوجی را می شناسم که هر دو ویلچری هستند و فرزند هم دارند و زندگی بسیار خوبی در کنار هم دارند. «طوسی» ادامه می دهد: من فکر می کنم اگر عشق و دوست داشتن در میان باشد، دیگر معلولیت کانون توجه نیست چون طرفین با درد هم آشنا هستند.طاهره و امیر هم یک زوج معلول هستند. طاهره ۳۶ ساله و امیر ۲۷ ساله است. امیر در نوجوانی به خاطر یک حادثه در فوتبال دچار معلولیت شد و سال هاست روی ویلچر می نشیند. این زوج دل پر دردی از ماجرای ازدواج شان دارند، می گویند خیلی دردسر کشیدیم. طاهره رشته صحبت را به دست می گیرد. برای دریافت وام ازدواج گفته بودند نیازی به ضامن نیست ولی وقتی امیر را دیدند گفتند حتماً باید ضامن داشته باشید و گفتند: تو که معلولی چه طور می توانی اقساط وام را پرداخت کنی و تأکید می کردند که شما نمی توانید اقساط وام را بدهید.

با پیرمرد ازدواج کن، با معلول نه!
مشکلات ازدواج معلولان تنها منحصر به وام و خانه نیست، آن ها دردهای بزرگ تری هم دارند که ریشه در نگرش عموم مردم دارد. طاهره می گوید: با وجود این که خود ما مشکلی نداریم که با معلول ازدواج کنیم یعنی ازدواج معلول با معلول می تواند انجام شود اما خانواده ام می گفتند اگر تو با یک پیرمرد ازدواج کنی بهتر است تا با یک معلول.او در پاسخ سوالم که درباره ازدواج معلول با افراد سالم و غیرمعلول است، تصریح می کند: درباره ازدواج با فرد سالم هم خانواده طرف مقابل راضی نمی شود و هم نگاه مردم نسبت به این موضوع خوب نیست و بیشتر موجب رنج و زجر ما می شود.امیر هم از تلخ زبانی اطرافیان ناگفته هایی دارد و می گوید: وقتی خواستم ازدواج کنم یکی از اقوام نزدیکم گفت: تو چرا می خواهی ازدواج کنی و یک نفر دیگر را هم بدبخت کنی!این زوج جوان که حالا یک فرزند چند ماهه هم دارند، از مشکل مسکن به ستوه آمده اند و می گویند: برای ثبت نام در مسکن مهر خواستیم اقدام کنیم که گفتند ۱۸ میلیون تومان باید بدهید و بعد قرعه کشی می کنیم، در واقع هیچ شرایط خاص و تسهیلاتی برای معلولان در نظر گرفته نشده بود و شرایط ما هم مثل بقیه لحاظ می شد.ظاهراً نادیده گرفتن توانمندی ها، صلاحیت ها و شایستگی معلولان همچنان در صف اول مشکلات این قشر از جامعه قرار دارد و نگرش های غیرواقع بینانه ای که در جامعه رواج دارد زندگی و کار را برای آن ها سخت می کند، آن قدر که حتی کوچک ترین و سطحی ترین نوع معلولیت هم در نظر برخی افراد بسیار بزرگ و به عنوان یک نقص جسمانی غیرقابل پذیرش جلوه می کند.

نه؛ به همه توانمندی ها
در خانواده ای که ازدواج فامیلی پدر و مادر موجب بروز معلولیت در ۵ فرزند از مجموع ۶ فرزندشان شده است دختر کم شنوا با فردی ازدواج کرد که توانایی شنوایی و صحبت کردن ندارد و دختران دیگر نیز با افراد معلول دیگری ازدواج کردند. یکی از پسران باهوش خانواده که سطح تحصیلات عالی دارد تنها به خاطر استفاده از عصا با پاسخ منفی دختران جوان برای ازدواج روبه رو می شود و یا گاهی اطرافیان دختر، او را از ازدواج با یک فرد معلول که هم از تحصیلات بالا و هم از موقعیت شغلی برخوردار است و هم پشتوانه مالی پدرش از او حمایت می کند، بازمی دارند. دختر خانمی حتی حاضر نشد با این جوان گفت وگو کند و دلیلش این بود که او با عصا راه می رود. البته باید واقع نگر بود، زیرا هنوز هستند کسانی که در امر مهم ازدواج تنها به ملاک ها و معیارهای ظاهری توجه نمی کنند و مسائل عمیق تری توجه آن ها را به خود جلب می کند. یکی از این موارد دختر خانم جوانی بود که پس از آشنایی اولیه با این جوان نه تنها تمام شرایط او را پذیرفت بلکه با احساس علاقه به او از طریق خانواده اش با خانواده پسر جوان تماس گرفت و آمادگی کامل خود را برای این ازدواج اعلام کرد.

مشکل کجاست؟
شهناز عباس نیا؛ کارشناس علوم اجتماعی و کارشناس ارشد مطالعات زنان درباره این مسئله که آیا مشکلاتی که در جامعه برای افراد دارای معلولیت به وجود می آید ناشی از نقص وکم توانی آنان است یا شرایط اجتماعی به خراسان می گوید: معلولیت شرایطی است که در توانایی فرد برای انجام کار های روزانه وانطباق وی برای داشتن یک زندگی عادی و مستقل در بعد شخصی ویا اجتماعی اختلال ایجاد می کند؛ به عبارت دیگر معلولیت مرتبط با محرومیت هایی است که فرد به عنوان نتیجه اختلالات و کم توانی های خود تجربه می کند واین امر باعث می شود فرد دارای کم توانی نتواند نقش های خود را بسته به سن ویا جنس که در شرایط اجتماعی وفرهنگی طبیعی در نظر گرفته می شود، انجام دهد. اما درک، توضیح و تبیین این امر ارتباط تنگاتنگی با الگو های مفهومی دارد که آن را به اشکال گوناگون توجیه می کنند، به عنوان مثال دیدگاه های پزشکی، اجتماعی، حقوقی و… هر یک توجیهات متفاوتی از معلولیت ارائه می کنند. بر اساس حقوق بین الملل و قانون اساسی کشورباید تمام افراد کم توان بادیده احترام نگریسته شوند و به آنان فرصت برابر برای داشتن یک زندگی عادی داده شود. لذا کم توانی نباید به عنوان عامل عقب ماندگی فرد از جریان عادی زندگی تلقی شود.این کارشناس در ارزیابی مشکلاتی که بر سر راه ازدواج معلولان قرار دارد، تصریح می کند: افراد دارای کم توانی به دلیل نادیده گرفته شدن در اجتماع، در وضعیت عدم نقش پذیری قرار می گیرند کم توانی به عدم تایید و حمایت های اجتماعی لازم در راستای ایفای نقش طبیعی آنان منجر می شود.

این امر موجب انزوای بیشتر و نداشتن مشارکت اجتماعی آنان می شود. خانواده های این افراد کم توان تمایل دارند که از آنها مراقبت کامل به عمل آورند و از ترس این که مبادا آنها به دلیل کم توانی شان مورد سوء استفاده قرار بگیرند مانع خارج شدن آنها از منزل می شوند، هر چند این اضطراب ها از روی خیرخواهی است، اما می تواند مشارکت و حضور این افراد را در جامعه کاهش دهد. بسیاری از زنان دارای کم توانی گرایش بیشتری نسبت به دیگر زنان بر ماندن در کنار والدین و زندگی در خانواده دارند، این شیوه برخورد هرچند می تواند در مواقعی آنها را از تجربه های تلخ دنیای بیرونی محافظت کند اما از سوی دیگر این نوع ارتباطات و وابستگی های شدید آنان را در چرخه ای می اندازد که اغلب به عنوان افرادی ضعیف که محتاج به راهنمایی و مساعدت از سوی والدین، خویشاوندان و یا دوستان هستند، نگریسته می شوند و این امر موجب می شود که فرصت های آنان برای داشتن یک زندگی مستقل و توام با شادابی در جامعه محدود شود.

تسلیم در برابر حضور اجتماعی
عباس نیا نگرش عمومی جامعه نسبت به ازدواج افراد دارای معلولیت را این گونه ارزیابی می کند: در واقع ساختار های محیطی و اجتماعی سازمان یافته، افراد دارای کم توانی را در کلیه جنبه های زندگی اعم از: پذیرش اجتماعی، رابطه دوستانه، آموزش، اشتغال، ثبات اقتصادی، روابط عاطفی، مشارکت و نقش های همسری و مادری ناتوان نشان می دهند. این موضوع باعث می شود که اغلب آنها حتی در زندگی عادی خودشان هم نتوانند جایگاهی داشته باشند. درحالی که زندگی خانوادگی، داشتن همسر و فرزند برای افراد کم توان نیز مانند سایر افراد جامعه بخشی از موجودیت آنها به شمار می رود و برای حفظ سلامتی جسمی و روانی شان اهمیت دارد. زمانی که آنان این نیاز خود را مطرح می کنند برخی از اینکه آنان چنین حقی را برای خود قائل هستند شگفت زده می شوند متاسفانه در بیشتر مواقع مردان کم توان تمایل بیشتری نسبت به زنان کم توان برای ازدواج دارند زنی که به خاطر کم توانی مجرد باقی می ماند، از نقش سنتی و جایگاه اجتماعی خود به عنوان یک همسر و مادر محروم می شود. وی در پاسخ به این سوال که افراد دارای معلولیت معمولا با این موضوع چطور برخورد می کنند، تأکید می کند: در اغلب موارد نگاه افراد نسبت به خودشان برگرفته از نگاهی است که جامعه نسبت به آنان و جایگاه اجتماعی شان دارد لذا به نظر می رسد افراد کم توان نیز از این قاعده مستثنا نباشند وقتی نگرش عمومی دلالت بر ناتوانی این افراد در جنبه های گوناگون زندگی دارد آنان نیز به این امر تن می دهند . معلولیت در اثر تعامل دوسویه عوامل حاصل می شود، ویژگی های فردی که دارای کم توانی است و ویژگی های محیطی که ایجاد کننده محرومیت اجتماعی است. احساساتی نظیر بی ارزش بودن، سردرگمی، مشکلات برقراری ارتباط اجتماعی، نداشتن آموزش، شغل و درآمد، زندگی منزوی و دیگر تبعیض‌های اجتماعی، محرومیت هایی است که فرد معلول آن ها را تجربه می کند.این پیامد ها بستگی مستقیم با شرایط محیطی، امکانات و منابع اجتماعی و مقررات تبعیضی در جوامع دارد. هر چند این تبعیض‌ها بر اساس شرایط اجتماعی و کلیشه های منفی نسبت به افراد معلول وجود دارد اما باید تلاش شود تا این افراد از حقوق و فرصت های اجتماعی برابر برخوردار شوند زیرا بحث ازدواج به عنوان یک امر اجتماعی برای آنان بدون در نظر گرفتن دیگر حقوق و فرصت ها نمی تواند ارزیابی شود. تا این‌که این گزارش ها و انعکاس درد معلولان از رسانه ها چه تأثیری به عملکرد مسئولان و تغییر نگرش مردم نسبت به مسائل آن ها خواهد داشت، باید بنشینیم و صبر پیش گیریم.

منبع: روزنامه خراسان