شمعدانی | پایگاه اینترنتی معلولان ایران

ضرورت توجه به نگهداری صحیح از سالمندان
خانه امن سالمندان معلول کجاست؟

نگهداری و احترام به پدر و مادر از دیرباز در فرهنگ ما ایرانیان جایگاه خاص و والایی داشته و از اهم وظایف فرزندان به شمار می‌رود. همان طور که در قرآن کریم که سرلوحه زندگی بشریت است در سوره اسرا آیه 23 و 24 آمده است: «خدای یکتا را بپرستید و به پدر و مادر خود نیکی کنید و چنانچه هر دو یا یکی از آنها پیر و سالخورده شوند که موجب رنج و زحمت شما باشند، زنهار کلمه‌ای که رنجیده خاطر شوند به آنها مگویید و کمترین آزار به آنها نرسانید و با ایشان به اکرام و احترام سخن بگویید و همیشه پر و بال تواضع و تکریم را با کمال مهربانی نزدشان بگسترانید و بگویید پروردگارا چنانکه پدر و مادر، مرا از کودکی به مهربانی بپروراند، تو در حق آنها رحمت و مهربانی فرما».
رسول اکرم (ص) نیز در این باره می‌فرمایند: «برکت و خیر ماندگار همراه بزرگترهای شماست.»
پس هیچ شکی نیست که بهترین مکان برای نگهداری از پدر و مادر سالمند در منزل و در کنار اعضای خانواده است ولی باید در نظر داشته باشیم به دلیل پیشرفت‌های جدید در علم بخصوص علم پزشکی، جمعیت سالمندان در جوامع رو به افزایش است و از طرفی سالمندی دورانی است که با تغییرات جسمی متعددی همراه است از جمله بیماری‌هایی مانند مشکلات گوارشی، آسیب‌های مغزی، ایست‌های قلبی، مشکلات تنفسی، مشکلات حافظه و ... که هر کدام از این بیماری‌ها می‌تواند سبب ایجاد ناتوانی‌ها در سالمندان برای ادامه زندگی شود و این ناتوانی‌ها نهایتاً موجب می‌شود سالمندان برای ادامه زندگی نیاز به حمایت و خدمات اطرافیان داشته باشند.
بنا به دلایل ذکر شده ضرورت دارد نگاه منطقی و درستی نسبت به مقوله نگهداری صحیح از سالمندان معلول داشته باشیم. سالمندی که در آینده نه چندان دور، ما نیز جزئی از آن هستیم. در این رابطه با صغری فلاح یکی از با سابقه‌ترین مدیران سرای سالمندان گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که می‌خوانید.
خانم فلاح تعریف شما از آسایشگاه سالمندان چیست؟
مراکز نگهداری از سالمندان به مراکزی گفته می‌شود که از افراد سالمندی که توان مراقبت و نگهداری از خود را ندارند و گاهی نیازمند مراقبت‌هایی هستند که این خدمات در منزل امکانپذیر نیست، نگهداری می‌کنند.
نحوه فعالیت مراکز نگهداری سالمندان به چه شکل است؟
کلیه مراکز نگهداری سالمندان باید زیر نظر بهزیستی فعالیت کنند. مجوز این مراکز هر سه سال یک بار توسط سازمان بهزیستی و با توجه به ضوابط تمدید می‌شود. یکی از شرایط این است که مراکز نگهداری باید حداقل شرایط برای نگهداری از افراد معلول را داشته باشد. در ایران هیچ جایی به عنوان مراکز نگهداری سالمندان از طرف سازمان‌های مربوطه در نظر گرفته نشده است، تنها جایی که از نظر مکانی و تجهیزات برای نگهداری سالمندان مناسب است کهریزک است که با کمک‌های مردمی اداره می‌شود.
معمولاً چه کسانی سالمندان خود را به آسایشگاه می‌برند؟
معمولاً افرادی سالمندان خود را به مراکز نگهداری می‌برند که واقعاً نمی‌توانند از یک سالمند معلول که توانایی کنترل ادرار و مدفوع را ندارد نگهداری کنند. چرا که باید در نظر داشته باشیم امروزه خانواده‌های ما از یک زن و مرد و فرزند تشکیل شده، وقتی هم زن و هم مرد شاغل باشند، نهایتاً کسی نیست که به افراد پیر و سالخورده رسیدگی کند.
تعریف شما از سالمند چیست؟
معمولاً در ایران به افرادی که سن‌شان بالای 60 سال است، سالمند اطلاق می‌شود و در این سن افراد با ناتوانی‌های خاصی مواجه هستند چرا که نوع زندگی هر فرد در طول حیات، زمینه‌ساز شرایط سالمندی فرد است و معمولاً افراد بالای 60 سال در ایران دچار مشکلات جسمی، حرکتی و ذهنی می‌شوند.

معمولاً چه بیماری‌هایی موجب می‌شود که سالمندان توانایی زندگی به تنهایی را نداشته و نیاز به مراقبت‌های خاص داشته باشند؟
یکی از بیماری‌هایی که برای سالمندان به وجود می‌آید، بیماری آلزایمر است. در این بیماری فرد از لحاظ ذهنی دچار مشکل شده و به نوعی فراموشی پیش روند‌ه‌ای که فرد دیگر توان تشخیص زمان و مکان، آب و آتش و خطر را ندارد. دچار می‌شوند از دیگر بیماری‌هایی که سالمندان با آن دست به گریبان هستند سکته مغزی است که به دنبال آن فرد توان حرکتی را در بخشی یا همه اعضای بدن از دست می‌دهد و دچار مشکلات حرکتی می‌شود و بالطبع سالمندی که توان حرکت ندارد مانند نوزادی است که برای ابتدایی‌ترین نیازها، به کمک اطرافیان نیازمند است.
برخورد خانواده‌ها زمانی که سالمندشان را به مرکز می‌آورند چگونه است؟
با توجه به بیماری‌ها و مسائل خاص هر سالمند که به آن اشاره شد، خانواده‌ها باید به صورت منطقی و نه احساسی با این مسئله برخورد کنند، چرا که ما به دلیل اصالت ایرانی و اسلامی که داریم احترام خاص و ویژه‌ای به پدر و مادر می گذاریم و در این موارد هم خانواده‌ها اغلب به طور احساسی برخورد می‌کنند که کاملاً طبیعی است، ولی باید در نظر داشته باشیم سالمندانی که نیاز به مراقبت خاص دارند و امکان ارائه این‌گونه خدمات در منزل وجود نداشته باشد، می‌بایست به‌طور منطقی با آنها برخورد شود.
آیا در آسایشگاه سالمندان صرفاً خدمات نگهداری ارائه می‌شود یا خدمات پزشکی هم ارائه می‌شود؟
معمولاً آسایشگاه مرکزی است برای نگهداری سالمند ولی از آنجایی که سالمندانی که در ایران به این مراکز سپرده می‌شوند، نیاز به مراقبت‌های پزشکی دارند، علاوه بر خدمات پرستاری و خدمات پزشکی، خدمات جانبی مانند فیزیوتراپی و گفتار درمانی هم در این مراکز ارائه می‌شود. مثلاً وقتی سالمندی دچار بیماری‌های عمومی مثل سرماخوردگی شود، به دلیل اینکه اغلب سالمندان دچار مشکلات حرکتی هستند و مراجعه به مرکز پزشکی متحمل وقت و هزینه بالایی برای سالمندان است، به همین دلیل این نوع از بیماری‌ها در آسایشگاه و توسط پزشک آسایشگاه مداوا می‌شود.
افرادی که از سالمندان نگهداری می‌کنند، آیا تحصیلات یا تخصص خاصی دارند؟
بله، حتماً همین‌طور است، چرا که به‌طور کلی نگهداری از سالمندان یک تخصص است و افرادی که برای این کار جذب می‌شوند، حتماً باید تخصص و تجربه کافی در زمینه خدمت‌رسانی به سالمند معلول را داشته باشند.
پس شما در این مراکز اغلب سالمندانی را نگهداری می‌کنید که دارای ناتوانی‌های ذهنی، حرکتی هستند؟
بله، برای نگهداری از سالمندانی که دارای ناتوانی‌های حرکتی و ذهنی هستند نیاز به امکانات و تخصص کافی است که این امکانات اغلب در خانواده‌ها وجود ندارد.
به دلیل فرهنگ احترام و تکریم پدر و مادر، بیشتر خانواده‌ها تمایل دارند که سالمندان معلول را در منزل نگهداری کنند، با توجه به مشکلاتی که برای نگهداری سالمندان معلول وجود دارد، چه آسیب‌هایی ممکن است برای آنان به وجود بیاید؟
مهمترین آسیب برای سالمندانی که مشکل حرکتی دارند و در خانه نگهداری می‌شوند، زخم بستر است. لازم به توضیح است که زخم‌های بستر زخم‌هایی هستند که بر اثر ساییدگی اندام‌ها با یکدیگر، تماس و ساییدگی با ملحفه، عدم رعایت بهداشت و نظافت، بی‌حرکتی، نخوردن مایعات کافی، تغذیه مناسب سالمند و دیگر عوامل که همگی باعث بروز زخم بستر می‌شود به وجود می‌آید، زیرا نه خانواده‌ها اطلاعات کافی راجع به نگهداری سالمند معلول دارند و نه اینکه پرستار یا مراقبی که این کار را انجام می‌دهد اطلاعات و تخصص کافی را در این زمینه دارد. در زخم بستر بافت‌ سلول‌ها از بین می‌رود و بدن دچار مشکل می‌شود مثلاً در خیلی از موارد سالمندانی را به آسایشگاه می‌آورند که با یک زخم بسیار عمیق و عفونی شده مواجه شده‌اند که دیگر خانواده توانایی نگهداری از این سالمند آسیب‌دیده را ندارد و اگر زخم بستر در مراحل حاد باشد، عفونت به تمام بدن سرایت کرده و موجب فوت سالمند خواهد شد.
خانم فلاح در مورد تغذیه سالمندان هم توضیح دهید.
نکته بسیار مهمی که شما به آن اشاره کردید، تغذیه است، چرا که هر سالمندی بنا بر شرایط جسمی و بیماری‌هایی که دارد، باید تغذیه مناسب داشته باشد و خصوصاً در مورد سالمندانی که دارای قند خون، فشار خون و... هستند، غذاهایی طبخ ‌شود که متناسب با شرایط آنها باشد.
مشکل دیگری که برای سالمندان معلولی که در خانه نگهداری می‌شوند، علاوه بر آسیب‌های جسمی، آسیب‌های روحی است در این مورد چه اقداماتی صورت می‌گیرد؟
یک سالمند معلول وقتی در خانواده قرار می‌گیرد، افراد خانواده آموزش لازم را در‌خصوص سالمند ندارند لذا هم به خود خانواده آسیب می‌رسانند و هم به سالمند و علاوه بر مشکلات جسمی و نیازهایی که یک سالمند معلول حرکتی و ذهنی دارد، موجب از بین رفتن احترام سالمند می‌شود ولی افرادی که در خانه سالمندان نگهداری می‌شوند، از نظر احترام‌گذاری مورد توجه هستند، زیرا پرستار و مراقبی که در آسایشگاه فعالیت می‌کند، آموزش‌های لازم در‌خصوص سالمندان را دیده‌اند و مثلاً سالمندی که آلزایمر دارد، ممکن است حرف‌های بی‌ربط بزند اگر او در منزل باشد و همه افراد از شرایط او اطلاعات کافی نداشته باشند، مسلماً موجب از بین رفتن حرمت و بی‌احترامی به سالمند خواهد شد، ولی پرستاری که در سرای سالمندان است از بیماری و شرایط بیماری سالمند اطلاعات کافی دارد و در هر شرایطی احترام و محبت به سالمند را خواهد داشت.
باید بدانیم که سالمندان و خصوصاً سالمندان معلول مانند کودکانی هستند که نیاز به محبت و احترام دارند.
شما علاوه بر خدمات دائم، خدمات موقت هم دارید؟
بله مثلاً سالمندی عمل قلب باز انجام داده است که مراقبت‌های بعد از عمل برای سالمند تخصصی است به همین دلیل پس از عمل، سالمند به آسایشگاه منتقل می‌شود و پس از بهبودی کامل به منزل برمی‌گردد. البته درصد کمی از سالمندان برای مراقبت‌های کوتاه‌مدت مراجعه می‌کنند.
آیا شما پدر و مادر خودتان را به آسایشگاه سالمندان برای نگهداری می‌سپارید؟
بله، پدر و مادر من در قید حیات نیستند ولی زمانی که سالمند بودند هم پدر و هم مادرم را به آسایشگاه آوردم به این خاطر که من معتقدم حرمت آنها در خانه سالمندان بیشتر رعایت می‌شود و مهمترین مسئله برای سالمند احترام است.چون سالمند معلول خصوصاً سالمندانی که کنترل ادرار و مدفوع ندارند در خانه ممکن است مورد بی‌احترامی قرار گیرند. اصلاً در خیلی از موارد سالمندان ترجیح می‌دهند خدماتشان توسط افرادی غیر از افراد خانواده انجام شود.
نظرتان در مورد نگهداری سالمند در منزل توسط پرستار چیست؟
خانواده‌هایی که دوست دارند در منزل از خدمات پرستار استفاده کنند بهتر است در مورد پرستار و مراقب تحقیقات لازم را انجام داده و حتماً بر کار او نظارت داشته باشند علاوه بر این معمولاً هزینه بالایی دارد و خدمات مورد نیاز سالمند دریافت نمی‌شود.
شما به‌عنوان یک متخصص در زمینه نگهداری از سالمندان، چه توصیه‌هایی برای خانواده‌هایی دارید که می‌خواهند سالمندشان را در سرای سالمندان نگهداری کنند؟
خانواده‌ها حتماً باید به چندین مرکز مراجعه کنند و موارد زیر را تا حد امکان بررسی کنند: 1- یکی از مهمترین موارد مجوز است که به مرکزی که مراجعه می‌کنید حتماً باید مجوز سازمان بهزیستی را داشته باشد.
2- در هر اتاق نباید بیش از 4 نفر زندگی کنند و اتاق‌ها حتماً دارای پنجره و تهویه مناسب و وسیله سرمایشی و گرمایشی مناسب باشد و همچنین فضای کافی برای حرکت دادن ویلچر داشته باشد و بالای تخت هر سالمند هم زنگی برای صدا کردن فوری پرستار وجود داشته باشد.
3- هر سالمند باید کمد جداگانه داشته باشد و هم‌اتاقی‌ها هم‌زبان، سازگار و متناسب انتخاب شوند.
4- دستشویی و حمام هم باید نظافت کامل را داشته و فضای کافی برای حرکت کردن ویلچر داشته باشد.
5- نیازهای طبی سالمندان هم باید فراهم باشد تا در صورت نیاز علاوه بر ویزیت پزشک عمومی، توسط پزشک متخصص هم ویزیت انجام شود.
6- موارد ایمنی سالمندان در تمام فضاها رعایت شود.
7- رژیم‌های غذایی سالمند باید کاملاً رعایت شود.

منبع: روزنامه ایران